ΣΑΤΙΡΑ ΚΑΙ ΤΡΑΓΩΔΙΑ, ΔΥΟ ΑΔΕΡΦΙΑ ΣΤΑ ΧΕΡΙΑ ΑΝΤΑΡΤΩΝ ΑΓΓΕΛΩΝ!!!

Την ανάρτηση αυτή την αναβάλλω εδώ και πολύ καιρό. Τη σβήνω και την ξαναγράφω με περιοδική τακτικότητα. Και όταν είμαι στο παρά ένα πριν πατήσω "δημοσίευση", στο και ένα η ανάρτηση έχει γίνει παρελθόν...ελληνικό delete. Ούτε και εγώ δεν ξέρω καλά καλά το λόγο. Τέλος πάντων, και ύστερα από αρκετό καιρό, αποφάσισα να πατήσω δημοσίευση σε ο,τι έγραψα χωρίς δεύτερη σκέψη.

Βέβαια, θα μου πει κάποιος...και σιγά την ανάρτηση για τόσο σβήσε γράψε ή και σιγά το πλήθος κόσμου που θα τη διαβάσει. Για να πω την αλήθεια...και εγώ το ίδιο είπα...και ύστερα μου απάντησα αναφορικά με το πρώτο ότι όντως σιγά την ανάρτηση...και αναφορικά με το δεύτερο ότι και ένας να το διαβάσει, αξίζει να είναι κάτι αξιοπρεπές.

Μετά την συνήθη και άνευ ουσίας φλυαρία μου...στο προκείμενο λοιπόν...

Ο Αριστοτέλης κάποτε έδωσε τον ορισμό της τραγωδίας... 

«Ἐστὶν οὖν τραγωδία μίμησις πράξεως σπουδαίας καὶ τελείας, μέγεθος ἐχούσης, ἡδυσμένῳ λόγῳ, χωρὶς ἑκάστῳ τῶν εἰδὼν ἐν τοῖς μορίοις, δρώντων καὶ οὐ δι’ ἀπαγγελίας, δι’ ἐλέου καὶ φόβου περαίνουσα τὴν τῶν τοιούτων παθημάτων κάθαρσιν»...  

Πολύ γνώριμη πρόταση, δεν αποκλείεται κιόλας σε πολλούς να ανασύρει μνήμες από τα σχολικά χρόνια. Βέβαια ο ορισμός αυτός είναι σπουδαίος για διάφορους λόγους. Ένας από αυτούς είναι και η οριοθέτηση που πετυχαίνει μεταξύ τραγωδίας και σάτιρας. Δύο άσπονδα και μη αγαπημένα αδέρφια... που λατρεύουν να μισιούνται. Μεταξύ τους τα όρια γίνονται ενίοτε δυσδιάκριτα και το ένα κάποτε μπορεί να πατήσει στο άλλο.

Ωστόσο το ένα από αυτά τα δύο "αδέρφια" έχει μάθει να ζει στο περιθώριο πολύ συχνά. Και όχι επειδή το θέλει. Απλά είναι η φύση του τέτοια που συχνά το οδηγεί εκεί. Βλέπετε η σάτιρα είναι ένα είδος παρεξηγημένο, λόγω της ευκολίας με την οποία στα χέρια κάποιων ευτελίζεται και στην ουσία χάνει το βαθύ νόημά της και την σπουδαία ποικιλία της σε παραγόμενα συναισθήματα.

Αντίθετα, όταν η σάτιρα στα χέρια των δημιουργών χρησιμοποιείται με τον απαραίτητο σεβασμό στο είδος, παράγει ιδιαίτερα, ανώτερα και ενίοτε αντικρουόμενα συναισθήματα. Δηλαδή από μια ορθά νοούμενη σάτιρα δημιουργείται στο κοινό ένα ανάμικτο συναίσθημα γέλιου και κλάματος...μια εμπειρία κωμική και συνάμα τραγική... 

Και μέσα από αυτή την αντίθεση, το κοινό βγαίνει "χορτάτο" και τα παραγόμενα συναισθήματα είναι κοντά στο ιδανικό και οδηγούν στην πολυπόθητη από την αρχαιότητα κάθαρση. Ωστόσο, πόσες φορές έχει ο άνθρωπος πλέον τη δυνατότητα να νιώσει πραγματικά χορτάτος? Δυστυχώς όχι πολλές.

Αλλά και πάλι δεν ξέρω κατά πόσο αυτό είναι δυστυχώς. Και αυτό διότι αρκετές φορές καλλιτέχνες ασχολήθηκαν με τη σάτιρα...την τίμησαν, στην ουσία την ύψωσαν εκεί που της αξίζει και την ανέδειξαν, ωστόσο για την εποχή τους το μόνο που κατάφεραν ήταν να γίνουν δυσάρεστοι και τίποτα παραπάνω. 

Να για παράδειγμα ο Αριστοφάνης, ο σατιρικός ποιητής του 5ου αιώνα, αποτύπωσε στα έργα του με αξιοθαύμαστη αρτιότητα τη σάτιρα και αυτό κατ εμέ το κατάφερε διότι στην ουσία γνώριζε καλά το αδερφάκι της, την τραγωδία. Επομένως με τη στέρεη βάση της γνώσης απέδωσε το μεγαλείο της σάτιρας χαράσσοντας τη διαχωριστική γραμμή από την τραγωδία, την οποία ωστόσο δεν παρέλειψε σε έργα του να εξάρει.  Ο Αριστοφάνης είχε αντιληφθεί ότι το μεγαλείο της απλότητας και η δύναμη της γνώσης οδηγούν στο παλάτι της σοφίας και για το λόγο αυτό καυτηρίασε με  πνεύμα, χιούμορ και τόλμη ότι τον ενοχλούσε.

Πιο πρόσφατα, ο  Ανδρέας Λασκαράτος, Κεφαλλονίτης ποιητής και σατιρικός συγγραφέας υπήρξε πένα σκληρή και γι αυτό θεωρήθηκε ο σημαντικότερος πρέσβυς της επτανησιακής σάτιρας και από τους μεγαλύτερους της νεοελληνικής γενικά. Ο Λασκαράτος εναντιώθηκε στους πολιτικούς και στην ανικανότητά τους.

Επίσης, στάθηκε απέναντι και στιγμάτισε τη χειραγώγηση που επιτυγχάνεται από τη θρησκοληψία και την θρησκευτική αυθαιρεσία. Το έργο του είναι η επίκριση στη ραχοκοκκαλιά μιας εποχής γεμάτη προλήψεις, δοξασίες και πολιτική αναποτελεσματικότητα και για το λόγο αυτό θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως μια προοδευτική σάτιρα ενός αντιδραστικού μυαλού που δυστυχώς όμως δεν έγινε αντιληπτό από την εποχή του.

Περίπου την ίδια εποχή, και πάντα στην Ευρώπη ένα άλλος συγγραφέας καταπιάνεται με την αναρχική σάτιρα. Ο Άνατολ Φρανς στο έργο του "Η Ανταρσία των Αγγέλων" προσεγγίζει σατιρικά το προαιώνιο πρόβλημα του συμπαντικού κακού. Αναρχικοί άγγελοι εγκαταλείπουν την επιδίωξη της επουράνιας ελευθερίας για να ασχοληθούν με την επίτευξη της επίγειας και "ρίχνονται" ως άλλοι αντάρτες στους κοινωνικούς αγώνες. 

Η σάτιρα του Φρανς είναι φανερή σε όλο του το κείμενο το οποίο σπονδυλωτά καυτηριάζει παγιωμένες, άκαμπτες και μη ευέλικτες θεωρήσεις που οδηγούν στο πνευματικό σκοτάδι. Ωστόσο, ως μέγας και ουσιαστικός γνώστης και τιμητής της σάτιρας δεν παραλείπει να εισάγει και το τραγικό στοιχείο με σεβασμό στο είδος και με μοναδική δεξιοτεχνία. Ο αρχηγός των ανταρτών αγγέλων, ο πρώτος άγγελος, είναι μια φιγούρα τραγική, που στο τέλος του βιβλίου καταλήγει σε μια τραγική διαπίστωση, υπογραμμίζοντας έτσι την ουσία, το ύφος και το μεγαλείο της σάτιρας: 

"- Νεκτάριε, εσύ πολέμησες μαζί μου πριν από τη γέννηση του κόσμου. Νικηθήκαμε επειδή δεν είχαμε καταλάβει πως η νίκη είναι κάτι το πνευματικό και πως πρέπει να πολεμήσουμε και να αφανίσουμε τον Ιαλνταμπαώθ μέσα μας και μονάχα μέσα μας."

Κατ εμε το μεγαλείο αυτής της τελευταίας φράσης είναι η πεμπτουσία και το κλειδί αυτής της προαιώνιας κόντρας μεταξύ καλού και κακού. Είναι έμπρακτα η απόδειξη ότι στα χέρια άξιων δημιουργών, η σάτιρα και η τραγωδία είναι όντως αγαπημένα αδέρφια και βαδίζουν πλάι εξυπηρετώντας το ιδανικό πνευματικό χόρτασμα του κοινού.

Υ. Γ. : Βέβαια ειδικά στις περιπτώσεις του Λασκαράτου και του Φρανς, ο κοινός παρονομαστής είναι ότι κανείς από την εποχή τους δεν τους κατάλαβε. Ο Λασκαράτος αφορίστηκε και διώχθηκε και ο Φρανς μπήκε μικρόψυχα σε λίστες απαγορευμένων βιβλίων. Και αυτό μου φέρνει στο μυαλό αφενός μια περασμένη ανάρτηση σχετικά με το θέμα (εδώ) και αφετέρου, τα λόγια ενός αγαπημένου συγγραφέα: "Η κοινωνία είναι θαυμαστά ανεκτική. Δίνει συγχωροχάρτι στα πάντα, εκτός από τη μεγαλοφυΐα."